Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Geldrop
Bezoek aan Geldrop 2 Augustus 1895. De administratie gaf blijk van kunde en nauwgezetheid. De gemeenteveldwachter (een gepensioneerd marechaussee) drinkt; dezen ambtenaar de les gelezen. Te ontbijten gevraagd door het Staten-lid Vincent van den Heuvel; uitnoodiging niet aangenomen. Idem bij Pompen (lid der Staten), bedankt. Openbare school bezocht; het onderwijs in de klasse van het hoofd der school was zeer goed.
Den 28sten April 1899 bezocht ik deze gemeente; ik reed van Eindhoven naar Geldrop; vandaar over Heeze, (waar ik ontbeet in de herberg van Siska van den Bergh) naar Someren; en vandaar langs de Zuid-Willemsvaart naar Helmond, waar ik den trein naar Den Bosch nam. Ik had verzocht, dat men mij niet feestelijk zou ontvangen; behalve het uitsteken van een enkele vlag was daaraan vrijwel voldaan.
 Dr. Vincent van den Heuvel, ca. 1918 (bron: RHCe) |
Op het Raadhuis vond ik den burgemeester met den wethouder Van Gaal; de wethouder Van den Heuvel was ziek; verder waren daar secretaris en ontvanger. Ik vernam, dat de gemeenteveldwachter, over wiens drinken tijdens mijn vorig bezoek geklaagd werd, bereids was ontslagen; over zijn opvolger was de burgemeester zeer tevreden. Met een provinciaal subsidie van 80% legde de gemeente Geldrop indertijd den weg Geldrop-station Nunen (Eeneind). Geldrop betaalde daaraan destijds f. 1.200,- de weg kostte f. 9.000,-; eenige fabrikanten betaalden de rest. Men beklaagde zich nu zeer, dat het onderhoud van dien weg zooveel kostte; men vroeg, of het niet mogelijk zou zijn, dat de provincie het onderhoud van dien weg – voor zooverre die onder Nunen ligt – op zich nam; ik kon daarop natuurlijk niet het minste uitzicht geven.
Toen die weg werd aangelegd, stookten de fabrikanten uit Geldrop Duitsche kolen; omdat de wagons nu, van Venlo komende, slechts tot station Nunen kwamen, scheelde zulks f. 0,90 per wagonlading, tegen vroeger, dat de wagons doorliepen tot Eindhoven. Omdat de fabrikanten op die wijze voordeel hadden bij een harden weg van Geldrop naar station Nunen, betaalden zij een gedeelte van de aanlegkosten van dien weg. In latere jaren gingen de fabrikanten Belgische kolen gebruiken in plaats van Duitsche; de wagons kwamen toen natuurlijk weer te Eindhoven aan.
Daaraan dankt de paardentram Eindhoven–Geldrop zijn ontstaan; de wagons steenkolen (volgens den burgemeester ± 500 ’s jaars) komen nu per paardentram te Geldrop. Dit zou per wagon voor de fabrikanten een verschil in prijs geven van f. 4,- met vroeger, toen de steenkolen per as van Eindhoven naar Geldrop moesten worden vervoerd. Die paardentram kan vrijwel bestaan; behalve de rente en de aflossing van twee obligatieleeningen werd in 1898 zooveel verdiend, dat de aandeelhouders ongeveer 3% kregen.
 Marktplein, met rechts het gemeentehuis en het station van de Tramwegmaatschappij, ca. 1910 (uitgever: G. Th. Thielens-Cappens, bron: RHCe) |
Vincent van den Heuvel doet op het oogenblik zijn uiterste best, om in plaats van de paardentram Eindhoven–Geldrop, een stoomtram Eindhoven–Helmond te krijgen. Hij stuit op allerlei kleinzieligen tegenstand uit Eindhoven, waar men den tram niet door de Rechtestraat wil laten gaan, en het Gemeentebestuur tracht een nieuwen toegang tot de stad op kosten van de Maatschappij te verkrijgen; en uit Helmond, waar men geen vergunning wil geven, dat de tram over de brug over de Zuid-Willemsvaart in de stad komt. v.d. Heuvel meent het voor den bouw van den tram benoodigde kapitaal van een Belgisch consortium te kunnen verkrijgen.
Van den burgemeester vernam ik, dat er meer verkeer is tusschen Geldrop en Helmond dan tusschen Geldrop en Eindhoven; de menschen te Eindhoven zijn voor die van Geldrop te groote heeren. Ik vroeg aan den burgemeester hoe het kwam, dat Geldrop, waar toch eene bloeiende industrie is, in 1898 in zielental was achteruit gegaan; de burgemeester verklaarde dit, door er op te wijzen, dat als een fabrikant zich uitbreidt, zulks gewoonlijk bestaat in het aanschaffen van nieuwe machineriën; de installatie van nieuwe machines heeft gewoonlijk tengevolge, dat er minder arbeiders noodig zijn, daardoor besparing van loon en daardoor weer meer in staat om te concurreeren.
Van den burgemeester vernam ik, dat er gevolg gegeven was aan mijn wenk, bij mijn vorig bezoek gegeven, om nl. de herbergen ’s avonds op tijd te sluiten; men had de politieverordening herzien; de herbergen moeten om 11 uur sluiten, terwijl de burgemeester gemachtigd is om in sommige gevallen het sluitingsuur tot uiterlijk 12 uur te verlengen om (…) plakken tegen te gaan. Het plakken gedurende heele nachten in de herbergen heeft nu opgehouden; op zijn laatst om 12 uur ’s nachts is alles rustig.
Op mijne audientie verscheen 1e. het 2de-Kamerlid Vincent van den Heuvel; 2e. de notaris Mertens; 3e. de Z.E.H. Aertneijs pastoor, en 4e. de fabrikant Van Hoven. Van allen vernam ik het verzoek, dat de burgemeester, bij gelegenheid van zijn 25-jarig ambtsjubilé mocht gedecoreerd worden.
Den 4 Juli 1903 kwam ik weer in Geldrop; ik had dien dag eerst Someren bezocht, en ontbeten in de herberg van Ciska van den Bergh te Heeze. Burgemeester verklaart het groot aantal levenloos aangegeven kinderen met de thans werkende begrafenisfondsen. Om daaruit te kunnen trekken, moet men een verklaring overleggen van den ambtenaar van den burgerlijken stand. Terwijl vroeger de onvoldragen vrucht werd weggegooid, geschiedt nu eene vormelijke aangifte bij den ambtenaar van de burgerlijken stand.
Geen onwettige geboorten; geen gedwongen huwelijken; enkele verbalen van openbare dronkenschap, vooral van menschen uit Zesgehuchten; enkele verbalen wegens overtreding politieuur herbergen. Voor den raad moet er gestemd worden, men wilde den 81-jarigen wethouder Lucas van Gaal laten vallen, en stelde diens schoonzoon tegenover hem. De eerste ondertekenaar van de lijst voor den schoonzoon was Vincent v.d. Heuvel. Alvorens hiertoe over te gaan, had men den gemeentesecretaris Fleskens op hem afgezonden, ten einde hem te bewegen zich niet herkiesbaar te stellen; Van Gaal had zich daarvoor niet willen laten vinden. Er was in Geldrop nog nooit gestemd, noch voor Kamer noch voor Staten, noch voor Raad; men vreesde, dat er nu in de gemeente zeer veel ongenoegen zou ontstaan.
De Meyery zal voorlopig nog wel geen lijn bouwen van Eindhoven naar Helmond; men zal zonder onteigeningswerk niet door Geldrop kunnen komen; de huizen van de weduwe De Louw en van den metselaar Van Engeland schijnen niet te koop. Het meeste oud archief is naar Den Bosch gegaan; wat overbleef is door Mr. Krom geordend, en bij elkaar gepakt, en geinventariseerd; op verzoek van Mr. Bondam werd er in 1902 een afzonderlijk archiefkamertje voor gebouwd.
Gemeente had vroeger nogal bezittingen; toen men in den tijd een harden weg wilde maken van Eindhoven naar Heeze, wilde men dien leggen over ZesGehuchten. Geldrop bood toen f. 10.000 als de weg over Geldrop kwam, en Geldrop op die wijze een harden weg kreeg. Om die f. 10.000 te kunnen betalen werden de gemeente-eigendommen – meestal heide – te gelde gemaakt.
Er zijn ± 100 Protestanten in Geldrop; zij behooren onder den dominee van Nuenen; er is in Geldrop wel een Protestante Kerk. De algemeene begraafplaats ligt op den weg van Geldrop naar Mierlo, midden in de heide. Dr. Jaspers – de zwager van den burgemeester – is belast met doodschouw, vaccinatie, genees- en verloskundige hulp. Eene vroedvrouw is er in Geldrop niet. Als er vee uit nood geslacht wordt, dan gaat de veldwachter kijken; vindt deze, dat het er verdacht uit ziet, dan laat de burgemeester een veearts komen; de kosten van den veearts komen dan ten laste van de gemeente. Gemeenteveldwachter krijgt eene gratificatie van f. 65; ik heb er sterk op aangedrongen, om dat bij zijn tractement te leggen.
Wegens overtreding van de leerplichtwet moesten er nogal enkele verbalen worden opgemaakt; nadat er eenige veroordelingen gevallen waren hield het schoolverzuim op. Aan ± 20 leerlingen werd herhalingsonderwijs gegeven; de cursus werd trouw gevolgd. Naar de Zustersschool gaan vele meisjes uit Tongelre en Zesgehuchten, daardoor zijn er zooveel kinderen meer als op de openbare school.
Broodsgebrek wordt in Geldrop nergens geleden. Het Algemeen armbestuur heeft een eigen inkomen van ± f. 1.300 en krijgt bovendien f. 300 van gemeente. Het geld wordt meest gebruikt voor bestedelingen; voor f. 100 per jaar worden ze in het gasthuis opgenomen. Met finantieelen steun f. 1.200 van gemeente werd bij het gasthuis een gebouw opgericht voor lijders aan besmettelijke ziekten; voor f. 0,30 verplegingskosten per dag en per lijder namen de zusters de verplichting op zich, om arme lijders aan besmettelijke ziekten op te nemen.
De industrie in Geldrop gaat zeer goed; heeft het nooit overdreven druk; klaagt nimmer over slapte van werk. Gedwongen winkelnering komt voor bij Van Besouw; deze heeft winkel en bakkerij, en dwingt zijn fabrieksvolk om daar te koopen; hij schijnt toch geen misbruik van zijne positie te maken, en is bemind bij zijn werkvolk. Firma H. Eycken en Zonen (Schellens) betaalt zijn volk niet graag veel; zoo heeft hij twee boekhouders, die hij onvoldoende salarieert; maar hij laat toe, dat zij een winkel hebben, en dwingt zijn volk, daar te koopen.
Zeer erg was vroeger de gedwongen winkelnering bij de wed. Nieuwenhuyzen-Goossens, eene nicht van Vincent van den Heuvel; de huiswevers van v.d. Heuvel moesten in die winkel hun loon komen halen en hun werk afleveren. Hunne klachten over de gedwongen winkelnering waren zoo erg, dat het zelfs in Den Haag beland werd, en dat men het Kamerlid v.d. Heuvel aldaar zoo hard viel over den ergerlijken toestand in Geldrop, dat hij zich gedwongen zag daar aan een einde te maken. Sinds drie jaren is aan dien verkeerden toestand een einde gemaakt.
Audientie verleend aan Vincent v.d. Heuvel, die klaagde, dat het zoo slecht vlotte met zijn tram naar Helmond; aan dr. v. Erp, een jongen arts, die zich gevestigd had te Helmond, in de hoop eventueel de opvolger te worden van Dr. Jaspers; en aan Mevrouw Hoevenaer van Geldrop, die hare opwachting kwam maken. Omtrent haar en hare familie het volgende: Mevrouw H.P. Hoevenaar van Geldrop geboren jonkvrouwe Holmberg de Beckfeldt is eene statige dame van ± 80 jaren. Uit haar huwelijk met den Heer Hoevenaar heeft zij vier kinderen: Malvina, geboren in 1846; ongehuwd, altijd op reis; Clara, geboren in 1851, weduwe van v. Rijk v. Rietwijk te Parijs; Marie Amelie, geb. in 1854, gehuwd met Van Welderen Bn Rengers te ’s Hage; Arnaudine, geb. in 1857, gehuwd met v. Tuyll v. Serooskerken, burgemeester van Voorburg.
 A.M.C. Holmberg de Beckfelt, getrouwd met H.P. Hoevenaar, 1840 (bron: RHCe) |
De oude Heer Hoevenaar was de zoon van een vroegeren Kantonrechter te Boxtel; hij maakte in Indie een groot fortuin in suiker, evenals zijn vriend van Rijk van Rietwijk, gehuwd met zijn zuster. Toen Mevrouw van Rijk van Rietwijk stierf, hertrouwde de oom met zijn nicht Clara Hoevenaar. Terwijl de oude Heer Hoevenaar in Indie was, woonde zijne vrouw te Parijs om de opvoeding te maken van de kinderen. Het kasteel te Geldrop erfden zij van eene tante Sarah Hoevenaer, weduwe van den Heer Loupica?? Te Breda. De oude Heer werd zeer geprezen om zijn eenvoud en humaniteit. Mevrouw Hoevenaar is zeer bij de pinken; zij administreert zelve haar vermogen.
Zij ligt in proces met v. Tuyll van Heeze over het jachtrecht te ZesGehuchten, hetwelk v. T. beweert te bezitten en niet kan bewijzen; voor haar occupeeren Van Leeuwen en Holleman voor Van Tuyll Mr Bergmann. De schoonzoon van Tuyll had erfgenaam van Heeze moeten zijn; om zijn gedrag werd het testament veranderd ten voordeele van den tegenwoordigen eigenaar. Vandaar nu ruzie tusschen de bewoners der twee kasteelen, vandaar procedures over jacht enz.
Mevrouw Hoevenaar blijft gewoonlijk tot Kerstmis buiten; als alle pachters betaald hebben (omstreeks 1 December moeten de eersten er zijn) vertrekt ze naar Den Haag. Met haar kinderen heeft ze afgedeeld; in Indië moet ze nog kolossale bezittingen hebben; in Geldrop ligt niet meer dan een 25 H.A.; maar in Heeze, ZesGehuchten en Stratum moet ze zeer vele gronden hebben liggen.
Den 4 April 1907 kwam ik weer in Geldrop; ik had tevoren Eindhoven bezocht, en reed vandaar naar Geldrop; per rijtuig keerde ik later naar Eindhoven terug. Ik verleende audientie aan J. v.d. Heuvel, die zich beklaagde dat hij geene vergoeding kreeg voor zijn zoon, die onder dienst is. Daarna aan het Kamerlid Vincent van den Heuvel, hij steekt blijkbaar in een slecht vel. Hij vertelde mij, dat hij in Geldrop geheel uit zaken was, maar dat hij weer in zaken was gegaan in Helmond, in de firma Sanders en Swane, bij welke firma zijn schoonmoeder sterk geïnteresseerd was geweest; hij had om geen groot kapitaal te verliezen, zich gedwongen gezien de aandeelen van zusters en broers over te nemen, en op die wijze eigenaar van die fabriek te worden.
Gedurende geruimen tijd bespraken we de toekomst van Geldrop, in verband met den tram naar Eindhoven, den tram naar Helmond, den tram naar Heeze (in aanleg), en de spoor Eindhoven–Weert. Het station komt op ± 500 Meter buiten de kom te staan; van den toegangsweg naar het station zal het afhangen, wat er van het tusschen gelegen terrein te maken is; v.d. Heuvel wilde, dat de gemeente al dat terrein kocht, daar de straten traceerde, en vervolgens de gronden tot bouwterrein verkavelde.
Aangezien het mij voorkwam, dat v.d. Heuvel hierin gelijk had, bracht ik deze aangelegenheid later bij B. en W. ter sprake; ik liet mij de kaarten voorleggen en deed erg mijn best, om de bezwaren van den burgemeester, die alle van finantieelen aard waren te ontzenuwen. Ik meende, dat Gedep. Stat, geen bezwaar zouden maken tegen eene geldleening met aflossing op zeer langen termijn.
 Het kasteel te Geldrop, gebouwd in 1616 (Collectie PNB, 1981) |
De moraliteit neemt langzaam af; gedwongen huwelijken komen nog weinig voor; men beschouwt dat nog als schande; ook bijna geen onwettige geboorten. Veel drankgebruik; betrekkelijk weinig misbruik; veel drankgebruik in bierhuizen, evenwel moeielijk te constateeren. De fabrieksarbeiders bewerken geen eigen of gehuurd land meer; ze mesten ook geen varken meer; als de fabrieken uit zijn, hangt ’s avonds al het werkvolk op straat, en voert daar allerlei straatschenderij uit; geen vogeltje passeert, of het moet een veertje laten.
Baron van Tuyll uit Voorburg is eigenaar geworden van het kasteel te Geldrop; hij verloor zijne procedure over het heerlijk jachtrecht te Zesgehuchten. In den afgeloopen zomer bracht hij drie maanden in Geldrop door. Dr. Jaspers is overleden; in zijn plaats werd dr v. Erp benoemd tot gemeentedoctor.
Den 9 Mei 1911 bezocht ik vanuit Eindhoven de gemeenten Asten, Someren en Geldrop; aan het station Deurne vond ik het rijtuig, waarmede ik de tournée deed. Wethouder Van den Heuvel is overleden; tegenover zijn broeder werd een zekere Sanders tot raadslid gekozen, zoodat de naam Van den Heuvel thans niet meer aan het gemeentebestuur verbonden is. Dit komt vooral tengevolge van het drijven van het Raadslid Schellens, hoofd der firma Eijcken en Zonen; deze was vroeger met de Van den Heuvels in dezelfde zaak; hij is bovendien aan hen geparenteerd; hij kreeg echter ruzie met hen, en is sinds hun verwoede tegenstander. Als er het een of andere goede plan is uitgedacht door een Van den Heuvel, dan wordt het per se door Schellens tegengewerkt; zoo bijv. de plannen, om tusschen het in aanbouw zijnde station en Geldrop wegen te traceeren om tot een mooien uitleg van de gemeente te komen. Het is wel jammer, want daar wordt de boel nu voorgoed bedorven.
Bij de aanstaande raadsverkiezing zal het erg spannen; Sanders moet dan herkozen worden; vermoedelijk zal Meulendijks dan vallen, het eenige boerenelement in den Raad. De bouw van de lijn Eindhoven–Weert geeft veel vertier in de gemeente, en veel politiezorg; ± 500 menschen, meest polderwerkers, wonen tijdelijk in Geldrop; 399 wonen samen in eene oude leegstaande fabriek. Als er om den regen niet gewerkt kan worden, geven ze veel drukte en last; evenzoo des Zondags. De veldwachters uit Geldrop en ZesGehuchten, de marechaussee uit Eindhoven en Heeze hebben drukken dienst; tot nu toe liep alles goed af.
Men gaf aan de Peelcentrale een concessie onder beding, dat deze ieder oogenblik zou kunnen worden ingetrokken; de Peelcentrale vond dat te gevaarlijk en maakte er geen gebruik van. Gemeente geeft U.L. Onderwijs; op de herhalingsschool gaan 25 kinderen; op het patronaat krijgen ± 100 kinderen van 12–16 jaar des Zondags les; eigenlijk gewoon herhalingsonderwijs; het onderwijs wordt daar kosteloos gegeven door de 3 openbare onderwijzers.
Op de zes fabrieken wordt gemiddeld 10½ uur daags gewerkt; gemiddeld wordt f. 8 per week verdiend. Wethouder Van Besouw, hoofd der fabriek van G. van Besouw was aanvankelijk een gewone fabrieksarbeider te Goirle op de fabriek van Peynenburg; door zijne bijzondere geschiktheid klom, hij op tot zijne tegenwoordige positie. De geest van het volk is nog vrij goed; de bonden zijn dood, men hoort er tenminste niet meer van; de verhouding op de fabrieken tusschen patroons en arbeiders is goed. De moraliteit gaat hard achteruit; veel gedwongen huwelijken; nog meer gevallen van abortus, geprovoceerd door eene sage femme te Woensel. Fabrieksarbeiders wonen voor 2/3 gehuurd; woninghuur minstens f. 1 per week; land hebben ze zoo goed als niet meer in huur.
 Baron van Tuyll van Serooskerken (1854-1924), heer van Geldrop, 1921 (bron: RHCe) |
Boekhouder en bazen van Eycken en Zonen hebben winkel, door het werkvolk druk bezocht; over gedwongen winkelnering hoort men niet klagen. Vele klachten over waterschade; geraden om toch de handen ineen te slaan tot afkoop van watermolens en derg. Als belangstellende gemeenten – waartoe ook Geldrop gerekend wordt te behooren – er 90 mille voor over hebben, zal de Meijerij haar buurtlijn Geldrop–Heeze verlengen tot Budel. Bn van Tuyll zal bedanken als burgemeester van Voorschoten en zich voorgoed te Geldrop vestigen; voor zijn zoon, gehuwd met freule Quarles, wordt een villa gebouwd; ook deze komt dus in Geldrop wonen. De Dommel loopt met 3 grondduikers onder het Eindhovensch Kanaal door; twee van die duikers zijn dichtgeloopen; herstel van een en ander zou volgens den burgemeester 20 mille kosten.
Den 7 Juni 1916 bezocht ik per auto vanuit Helmond de gemeenten Geldrop en Stratum. De industrie gaat uitstekend; heeft moeite gehad om aan grondstoffen te komen. Mr Dr Jan van Best door de Regeering benoemd om te helpen, heeft een verkeerde rol gespeeld; behartigde vooral zijn eigen belang; zijne commissie als Regeeringscommissaris niet ingetrokken, op voorwaarde, dat hij zich nergens meer mee zou bemoeien. Door katholieke kamerfractie is een Raad van Eer benoemd, om naar zijne handelingen een onderzoek in te stellen; deze heeft nog geen uitspraak gedaan.
Werkvolk verdient veel geld; er is een tekort aan handenarbeid. Belgische geïnterneerden op fabrieken werkzaam. Moraliteit arbeiders daalt sterk; vooral door dansgelegenheden in Eindhoven en Helmond. Het volk gaat daar per tram heen, en komt ’s nachts te voet terug. Groot tekort aan arbeiderswoningen; gemeente heeft er acht gebouwd, zal er nog meer bouwen. Jammer, dat het bouwen zoo duur is, en daardoor de huishuur betrekkelijk hoog; tot f. 2,75. Arbeiders verdienen gemiddeld f. 12,-.
Sinds mobilisatie is politieuur 10 uur; daardoor minder drankgebruik, vechtpartijen enz. Sinds 1 Januari 5 processen-verbaal wegens dronkenschap. Geest van het werkvolk is goed; verhoudingen op de fabrieken dito. Het is erg jammer, dat Geldrop indertijd de hand niet gelegd heeft op de terreinen tusschen het station en de stad. Daar zou minstens f. 100.000 mede aan verdiend zijn, terwijl men een ordelijken toestand zou gekregen hebben; nu is er alleen een mooie hoofdstraat, terwijl de dwarsstraten geheel ontbreken. Wanneer het Rijk subsidie wil betalen in de kosten van aanleg van de tramlijn Geldrop–Heeze, dan komt de tram van Heeze naar Budel tot stand.
 A. van den Heuvel & Zoon. Fabriek van wollen en halfwollen stoffen, 1912 (bron: RHCe) |
Er schijnt kans te zijn, dat de firma Van den Heuvel haar watermolen wil verkoopen. Wanneer die opgeruimd mocht worden, dan zou daarmede het waterbezwaar in de gemeente Heeze ophouden. Burgemeester Fleskens wil zijn best doen, om het in die richting te sturen. Verzet is te wachten van de firma Vissers-Eycken, die belang heeft bij hoog water, om eene goede bleekerij te houden voor hare goederen. De grondduikers onder het Eindhovensch kanaal zijn niet verstopt; laten althans voldoende water door, zooals bij eene nauwkeurige waterpassing van den stand van het water onder en boven het kanaal is gebleken. Er is een plan in studie, om de geheele gemeente behoorlijk te rioleren. Het ligt in het voornemen, om dat plan successievelijk bij gedeelten uit te voeren. Een algemeene keuringsdienst van levensmiddelen voor de heele provincie zou men zeer toejuichen.
Den 5 Augustus 1920 bezocht ik de gemeente Veldhoven en Geldrop. Wethouder Bn van Tuyll van Serooskerken was in Schotland; ik was dus aangewezen op den burgemeester en op den wethouder Van Bracht; deze laatste vervulde meestal eene zwijgende rol. Volgens B. en W. doet de watermolen van v.d. Heuvel geen afbreuk aan den waterafvoer op den Kleinen Dommel; de molen is buiten werking gesteld; de molen is weggebroken, daardoor heeft de rivier hare oude bedding weer terug gekregen. De sluis is er nog, en die wordt somtijds nog gebruikt. De Kolsche watermolen en de Wettensche id. zijn echter nog in bedrijf en daar wordt het water dus wel opgestuwd en tegengehouden. Maar door de groote ontginningen van de laatste jaren: Mullie 1.000 H.A., Pelichie 2.000, Sterksel 2.200 H.A., wordt plotseling een te groote hoeveelheid water op de rivier gebracht; daarop is het stroombed niet berekend; dat moet dus noodzakelijk verbreed en verdiept.
Gemeente bouwde 50 + 46 arbeiderswoningen + 10 betere woningen; de bouw van 20 betere woningen wordt binnenkort aanbesteed. Men is thans met het bouwen bij; blijft de industrie zich echter uitbreiden dan zal men weer moeten beginnen! Bij de raadsverkiezing was geen strijd; Bn van Tuyll kreeg eene plaats op de Katholieke lijst! Bij enkele candidaatstelling werden de Heeren gekozen. De hoofdelijke omslag bedraagt f. 30.000,- 2.4% van het vermogen; dus heel weinig drukkend! Het electriciteitsbedrijf is een goudmijn voor de gemeente; licht kost 30 cnt de KWU, en kracht 20! In 1919 werd ene zuivere winst gemaakt van ± f. 4.500,-.
 Burgemeester Fleskens, 1908-1939, foto ca. 1925 (bron: RHCe) |
De finantien van Geldrop zijn gunstig; alle distributieschuld is betaald; schuld heeft de gemeente niet. Men besteedt dit jaar f. 70.000,- tot het in orde brengen van de bestrating. Enkele gedeelten van de gemeente zijn gerioleerd; eene goede rioleering van de geheele gemeente (± 8 K.M.) zou circa twee ton kosten; daar durft men voorlopig niet aan. De industrie in Geldrop gaat goed; wat thans gefabriceerd wordt, gaat weg; maar in het magazijn zit bij vele fabrikanten nogal wat van inferieure qualiteit, tijdens den oorlog gemaakt van slechte grondstoffen; het kost moeite, om die goederen opgeruimd te krijgen.
Na afloop van mijn bezoek ging ik bij Mevr. Fleskens een kop thee drinken. De menschen bewonen een mooi pand, schuins tegenover het Raadhuis; in den tijd van malaise in de industrie werd het door Fleskens gekocht voor f. 8.000; het zou nu wel f. 40.000 waard zijn! Fleskens heeft 9 kinderen in leven (1 dood); het oudste is 14 jaar. Het ziet er in huis heel netjes uit; beter dan burgerlijk.
Den 12den Augustus 1924 kwam ik weer in Geldrop. Ter voorziening in de volkshuisvesting bouwde gemeente 94 gewone arbeiders en 12 kleinere (goedkoope) dito’s. Middenstandswoningen werden niet gebouwd. De exploitatie van die woningen kost jaarlijks ± f. 5.000. Om baas te worden in eigen huis, hebben B. en W. aan den Minister voorgesteld, de Rijksvoorschotten aan het Rijk terug te betalen, onder aftrek van de bouwpremie, welke het Rijk verleende voor woningbouw ten tijde dat de diverse woningen gebouwd werden. Dat voorstel is op het moment in den Haag in onderzoek.
De vereeniging Geldrop–ZesGehuchten is thans geheel geconsolideerd. ZesGehuchten heeft 4 leden in den Raad. Geen partijschappen in gemeente. In den Raad zitten 4 boeren en een arbeider; de rest zijn burgers. Het gaat de industrie slecht; dividend- en tantièmebelasting brengt niets meer op; toen de industrie goed ging maakte de gemeente f. 17.000. Het electriciteitsbedrijf gaat bijzonder goed; winstsaldo ruim f. 8.000. Men laat de winst in het bedrijf en gebruikt die voor uitbreiding of verbetering. Zoo werd de ombouw van het bovengrondsch net in een dito ondergrondsch daaruit betaald.
Met Eindhoven sloot men een contract voor de levering van gas en water; op den duur zal dat wel voordeelig blijken, maar aanvankelijk zal men daarmede wel geen zijde spinnen. De bedoeling is om de drie bedrijven – gas, elektriciteit en water – in ééne deskundige hand te vereenigen; de batige saldo’s van het electriciteitsbedrijf zullen dan de nadeelige saldo’s van de andere bedrijven moeten dekken.
De gemeente stichtte een stedelijk slachthuis; het komt waarschijnlijk dit jaar nog in exploitatie; bouw + terrein + geheel complete inrichting kost f. 30.000. Men meent op de exploitatie kosten te zullen verdienen. Men kocht een schitterend woonhuis van de Wed. Schellens-Eycken en richtte dat in tot Raadhuis; kosten van aankoop, meubileering, centrale verwarming enz. bedroegen ± f. 50.000. Het Wit-Gele Kruis vestigde in Geldrop 2 verpleegsters: de eene is een Oostenrijksche Zuster van Herlaar; zij verzorgt alle zieken behalve kraamvrouwen; de andere is eene leekenverpleegster, een Geldropsch meisje, in het bezit van het diploma voor vroedvrouw; zij verzorgt uitsluitend de kraamvrouwen. Het Wit-Gele Kruis is een zegen voor Geldrop; met name de kindersterfte werd beduidend minder.
Aan de bestrating werden beduidende sommen ten koste gelegd; met finantieelen steun van particulieren werden de trottoirs vernieuwd of verbeterd. Voor de burgerwacht is veel liefhebberij. Commandant van den vrijwilligen motordienst in Noordbrabant is Wethouder Bn van Tuyll. Het gaat de industrie niet best; de moeilijkste tijd was vóór 4 maanden bij gelegenheid van den sterken val van de Belgische franc. Toen had de gemeente op eens weer de zorg voor 70 werkeloozen. Op het moment is de werkeloosheid geheel geweken. De gemiddelde loonen der arbeiders bedragen ± f. 18,-. De geest van het werkvolk is goed. Bij de laatste stemming werden 20 socialistische stemmen uitgebracht.
De oude Protestantse kerk (bron: 
Het gasthuis en de meisjesschool (bron: 
De tram Eindhoven-Helmond te Geldrop (bron: 
Het patronaat en de jongensschool (bron: 
Het nieuwe gemeentehuis (bron: 
