Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Meeuwen c.a.
Den 16den Augustus 1898 bezocht ik deze gemeente. Ik reed van het station Waalwijk over het Drongelensche veer naar Meeuwen; van daar over Hill, Babiloniënbroek en Eethen naar Drongelen; en vervolgens weer over het veer te Drongelen terug naar Waalwijk.
Op het gemeentehuis te Meeuwen vond ik den Burgemeester-secretaris Van Buuren, benevens diens twee wethouders De Graaf en Straver. De burgemeester woont op het voormalig kasteel te Meeuwen.
In 1830 werd de oude Heer Bosch, fabrikant van lakmoes te ’s Bosch, eigenaar van het kasteel te Meeuwen, en daarmede tevens heer van Eethen en Meeuwen. Het kasteel (waarbij ± 100 H.A. grond behoorde) werd in 1857 afgebroken en tot boerderij ingericht. Na den dood van den ouden Heer Bosch kwam het voormalig kasteel met ± 30 H.A. grond onder de administratie ten behoeve van diens Familie, van den rechter Mr. Albert Bosch; deze verkocht alles aan Verhagen te Heusden. Eene schilderij van het voormalig kasteel hangt thans te Heeswijk.
De familie Straver was vroeger de meest geachte familie van Meeuwen; de oude Jan Straver was destijds burgemeester. Thans schijnt die familie zeer in verval; een raadslid, Arie Straver, ging in 1898 over den kop; zijn vastgoed werd door de Rotterdamsche Hypotheekbank verkocht voor f. 10.6000,-; daarmede werd de hypothecaire schuld afgelost, maar bleef er zoo goed als niets over voor de overige schuldeischers, wier vorderingen nog ± f. 100.000 zouden bedragen. Het is onbegrijpelijk, hoe die Arie Straver zóó achteruit kon gaan; hij is nu 44 jaar oud; zijne vrouw bracht hem ± f. 80.000,- mede; hij was bovendien administrateur voor de familie Pape, de Jonge enz. en zou daarmede jaarlijks ± f. 2000,- verdiend hebben. Toen hij voor ongeveer 2 jaar die administraties verloor, begon zijn deconfiture bekend te raken, die nu met zijn volslagen ondergang eindigde.
De tegenwoordige wethouder Straver maakt een goeden indruk; hij is sinds een jaar of zes gehuwd en heeft geen kinderen. Hij schijnt in goeden doen te zitten, en bewoont een mooi boerenhuis in Hill. Zijn broeder, C. Straver Wzn., is ontvanger van Meeuwen en woont eveneens te Babyloniënbroek. Daar woont ook nog de weduwe Straver, de schoonzuster van den wethouder en van den ontvanger; haar man pleegde in 1897 zelfmoord.
De wethouder Straver maakt een goeden indruk; toen hij voor ± 20 jaren met den secretaris van Meeuwen bij wijlen Mr. Bosch van Drakenstein kwam, om de benoeming van v. Buuren tot burgemeester van Meeuwen te bevorderen, wilde Mr. Bosch niets van v. Buuren weten, en wilde liever Straver’s benoeming bevorderen; Straver wilde echter niet, en de 62-jarige Van Buuren werd ten slotte benoemd.
Na met B. en W. aan de hand van het gemeenteverslag de belangen van Meeuwen besproken te hebben, reed ik met hen, - toen er niemand op mijne audientie verscheen - over Hill en Babyloniënbroek naar de grens van Eethen. De leden van de gemeenteraad zijn goed over de geheele gemeente verdeeld; drie wonen er te Meeuwen; twee te Hill en twee te Babyloniënbroek.
Aangezien de harde weg van Meeuwen naar Hill onder de gemeente Dussen ligt, zou de burgemeester gaarne zien, dat zijn veldwachter - een gepensioneerd marechaussee - onbezoldigd rijksveldwachter werd.
Behalve het uitsteken der vlaggen hadden de ingezetenen niets gedaan om mij feestelijk te ontvangen; op mijne audientie verscheen niemand.
Administratie van den ontvanger. Vergunningsrecht veel te laat ontvangen; geen gezegelde hulpjournalen; geen batig of nadeelig slot van de laatste rekening in het kasboek verantwoord; geen rechten van den ambtenaar van den burgerlijken stand verantwoord.
Administratie van den secretaris. Notulen B. en W. niet geregeld bijgehouden; inkwartieringslijsten niet herzien. In bevolkingsregisters komen meerdere gezinnen op hetzelfde blad voor; verhuizing binnen de gemeente wordt niet regelmatig bijgewerkt.
Den 15 Mei 1903 kwam ik weer in Meeuwen; ik had mij door Kommers uit Raamsdonk laten halen aan het station te Capelle Nieuwevaart. Ik reed over het Capelsche veer naar Dussen; van daar naar Meeuwen, en keerde later over het Drongelensche veer naar Waalwijk terug, alwaar ik den trein naar Den Bosch nam.
Van B. en W. hoorde ik, dat 20% van de huwelijken “gedwongen” zijn, terwijl van de geboorten 5% onwettig is. De raadsleden Van Buuren en Spong benevens de wethouder De Graaf wonen in Meeuwen; Boom en de Bruin wonen in Babylonienbroek; Vos en de wethouder Straver wonen in Hill.
De burgemeester is pas getrouwd; hij woont op 100 pas van het Gemeentehuis; zijne vrouw, eene juffrouw Goedhart uit Apeldoorn, eene zuster van Mevr. v. Heeckeren uit Vrijhoeve Capelle, helpt haar man op de secretarie en had voor hem het gemeenteverslag gecopieerd!
Er wordt te Babylonienbroek, vrijwel op Rijkskosten (er blijft voor Meeuwen f. 500 te betalen over) eene nieuwe school gebouwd, te Meeuwen krijgen 3 jongens herhalingsonderwijs, te Babylonienbroek 9.
De burgemeester doet zijn best een telefoon te krijgen; die zou in Heusden moeten aansluiten aan de telegraaf, en moeten loopen over Eethen en Genderen; burgemeester Boll had zijn medewerking nog niet toegezegd!
Oud archief is er in Meeuwen niet; in 1844 is het raadhuis én de burgemeesterswoning afgebrand; toen is het oud archief te gronde gegaan; behalve eenige oude registers van den burgerlijken stand is er niets over. Zoowel te Meeuwen als te Babylonienbroek heeft de gemeente een oude kerktoren met uurwerk te onderhouden; zeer kostbaar!
De gronden in Meeuwen behooren veelal aan uitwonende eigenaren; meestal los land, geen boerderijen; die gronden behooren vooral aan Verhagen te Heusden, aan Mr. Pape en von Creutz, juffr. Jansen van Erfrenten en Babylonienbroek, te ’s Hage; aan De Roon, Heijmans en burgemeester Vermeulen te Capelle; aan v.d. Koppel te Dussen; aan Dinsdalle (rentmeester Hoel te Breda) te Parijs. De gronden zullen van f. 700 tot f. 2000 de H.A. waard zijn. Om die uitwonende eigenaren eenigszins te treffen, hebben de besturen van de 3 polders, n.l. Meeuwen, Hill en Babylonienbroek besloten jaarlijks f. 0,50 per H.A. aan de gemeente te betalen, als bijdrage in het onderhoud der wegen. Dat onderhoud kost aan de gemeente veel geld: voor steenslag wordt f. 5,25 betaald per M3 franco loswal; voor grint f.1,75. –
Om eene algemeene begraafplaats te hebben, heeft de gemeente een stukje van de kerkelijke begraafplaats te Babylonienbroek gehuurd van de Hervormde gemeente aldaar; op die algemeene begraafplaats wordt bijna nooit begraven.
 Land van Heusden en Altena, Huifkar met paard en voerman, ca. 1925 (Collectie: Salha)
|
Er zullen in de gemeente een 70 Katholieken wonen; meest allen in Hill. Schoolverzuim komt bijna niet voor; er moest één verbaal gemaakt worden in Meeuwen; overigens liep het overal met waarschuwingen van de Commissie (daar zijn er drie) af. De winkelnering gaat goed, doordat de menschen met hondenkarren enz. de naburige dorpen afrijden. Meest alle inwoners behooren tot den boerenstand; eene boterfabriek is er niet; de boeren fokken paarden en vee; mesten varkens (zij fokken geen varkens), zijn vetweider, of karnen boter.
Den 20 April 1906 kwam ik weer in Meeuwen; ik reed er vanaf het station Waalwijk heen; bezocht daarna nog Drongelen, en keerde van daar per trein via Waalwijk naar Den Bosch terug.
Ik verleende eene audientie aan den Heer Snellen, gemeentesecretaris; hij vroeg mij, dat ik hem zou aanbevelen aan mijn ambtgenoot in Utrecht, bij gelegenheid van zijne sollicitatie naar de vacante burgemeestersplaats te IJsselstein.
B. en W. deelden mij mede, dat er voor eenige jaren bepaald woningnood was in Meeuwen; dat er toen eene bouwmaatschappij opgericht werd; die bouwde toen verscheidene goede arbeiderswoningen; daardoor konden allerlei paartjes gaan trouwen, en ging zelfs het bevolkingscijfer van Meeuwen niet onbelangrijk vooruit.
Ik ontmoette alleen den wethouder Straver; de wethouder De Graaff heet aan kanker te lijden; men dacht, dat ik hem nooit weer zou zien.
Dank het tactvol optreden van v. Wessem wordt Meeuwen niet meer door partijschap beroerd; in 1905 werden de periodiek aftredende leden van den gemeenteraad bij candidaatstelling herkozen.
Meeuwen moet weer eene openbare school bouwen; men hoopt weer op een belangrijk extra Rijkssubsidie. Er is weer eene dominee’s vacature; de laatste titularis vertrok naar Dussen; Meeuwen is geen vette predikantsplaats; het Rijkstractement bedraagt f. 750; uit de inkomsten van de kerkelijke goederen komt nog f. 450; te samen dus ± f. 1200 met vrij wonen. Men had nu echter een predikant beroepen op uitsluitend het landstractement = f. 750; de inkomsten uit de kerkgoederen wenschte men hem voorloopig niet toe te leggen! Tijdens de vacature komen de dominees uit den ring preeken; zij deelden uitsluitend het landstractement; om dat mogelijk te maken, wordt aan den dominee het landstractement als inkomen toegekend, terwijl de inkomsten uit de kerkgoederen aan hem als personeele toelage worden toegelegd.
Voor den weg Capelsche veer-onder langs den Maasdijk- Hagoort- Meeuwen- Hill-Babylonienbroek-Biesheuvel (omstreeks 1855 door Meeuwen aangelegd) werd door de belanghebbende polderbesturen destijds eene jaarlijksche tegemoetkoming van f. 0,30 per H.A. toegekend; door dat het verkeer drukker werd, kan Meeuwen van die som den weg niet meer onderhouden; Van Wessen wist van de polders gedaan te krijgen, dat de bijdrage van f. 0,30 tot f. 0,50 per H.A. werd verhoogd.
De toestand van de behoeftige klasse is over het algemeen zeer voldoende; schier geen arbeidersgezin, dat niet zijn eigen varken slacht; daarvan wordt niets verkocht. Broodsgebrek wordt nergens geleden. In Babylonienbroek wonen de meeste arbeiders in hun eigen huis; in Meeuwen wonen ze veelal gehuurd.
De kleine winkelneringen maken goede zaken; alle winkeliers hebben een wagentje met een ponney, en rijden daarmede het land af om hunne winkelwaren te leuren. Het schijnt, dat er nog al eenige Katholieken in Meeuwen en in Babylonienbroek wonen, zijn ressorteeren kerkelijk onder Dussen.
Het schijnt, dat de veldwachter van Meeuwen niet altijd beseft, met wien hij te doen heeft; secretaris Snellen klaagde bitter over hem; burgemeester Oerlemans noemde die klachten niet ongegrond. Naar het schijnt, dateert de minder goede wijze van optreden van den veldwachter reeds uit den tijd van burgemeester Van Buuren; deze was oud, en liet het toe, dat de veldwachter aanmatigend optrad.
Den 2 April 1910 kwam ik weer in Meeuwen; vanuit Waalwijk was ik eerst in Drongelen geweest; ik ging later nog naar Dussen, vanwaar ik via het Capelsche veer naar Waalwijk terug reed.
De vereeniging tot den bouw van arbeiderswoningen maakte slechte zaken. Daar werden zes woningen gebouwd; men kan niet uitkomen; de rente van de hypothecaire schuld benevens de aflossingen niet vinden; op den duur moet de zaak spaak loopen; aan den bouw van nieuwe woningen wordt niet meer gedacht; jammer genoeg, want men heeft er nog voldoende terrein voor.
Verhagen uit Heusden heeft eene exploitatie van 20 H.A. boomgaard; eenige H.A. met eene onderplanting van bessen; na eene werkstaking onder de kinderen, die bessen moesten plukken en hem met zijne bessen lieten zitten, ruimde hij nog al eenige perceelen met bessenstruiken op. Hij heeft soms veel volk noodig, soms 30 tot 40 tegelijk; om die te krijgen betaalt hij hooger loon, f. 1,30 daags, ook des winters; daardoor rees de loonstandaard en moesten de boeren ook meer gaan betalen.
Over het algemeen is de loonstandaard te Hill en Babylonienbroek lager dan te Meeuwen; toch hebben de arbeiders daar het beter, omdat zij over het algemeen zoowel des zomers als des winters vast werk hebben bij de boeren.
Van de raadsleden wonen er twee in Meeuwen, vier in Babylonienbroek, 1 vacature voor Meeuwen.
Het archief gaat tot 1844; toen werd het door brand vernield; wat er is, is geordend; maar niet geïnventariseerd.
Waterverversching laat te wenschen over; alles moet komen van de Peereboomsluis, door het Noorder afwateringskanaal. Men durft niet dikwijls water inlaten, omdat als er dan regen komt, er spoedig waterbezwaar wordt ondervonden, en de machines niet sterk genoeg zijn, om het water dan spoedig meer af te malen. Aan de Peereboomsluis zal de machine een grooter scheprad krijgen; men hoopt, dat daarmede dan veel gewonnen zal worden.
Meeuwen is vrij wel eene Protestantsche gemeente; te Hill en Babylonienbroek wonen enkele Katholieken; de meisjes gaan op school bij de Zusters te Dussen.
De middelen van vervoer laten alles te wenschen over; zoo lang de wegen zoo smal blijven, is er geen kans, dat er een tram komt. Met kracht er op gewezen, dat men toch moest medewerken, om daarin verbetering te brengen.
Men is zeer dankbaar voor den Maasmond; in den afgeloopen winter bleef het land boven water, zoo dat het wintergraan niets leed, terwijl men zonder de Maasmondwerken wel over het land had kunnen gaan varen.
Den 6den Augustus 1915 kwam ik weer in Meeuwen. Ik reed er van uit den Bosch per auto heen; dien dag was ik tevoren in Drongelen geweest. De benoeming in 1914 van Brune tot burgemeester van Meeuwen was niet naar den zin van velen in die gemeente. Zijne verhouding tot de wethouders schijnt aanvankelijk zeer moeielijk te zijn geweest; naar Brune mij verklaarde, ging het thans veel beter.
Tijdens mijn bezoek op het raadhuis speelde Brune veelal een zwijgende rol. Wethouder Boom deed evenmin den mond open, zoodat ik voor het geheele bezoek vrijwel alleen was aangewezen op wethouder Van Buuren, met wien gelukkig nog al te praten viel. Ons gesprek liep vooral over de fruitteelt, die zich hoe langer hoe meer uitbreidt. Verhagen uit Heusden had bezwaar om aan arbeidskrachten te komen, en verhuurde om die reden een gedeelte van zijne aanplantingen, terwijl hij bovendien de kruisbessen, roode en zwarte bessen voor een gedeelte uitrooide. Zelfs nu nog schieten dikwijls de handen te kort als de bessen rijp zijn en geplukt moeten worden. Hij zendt dan wagens naar Eethen en Genderen, en naar Almkerk, om de kinderen, die bij hem komen plukken, vandaar te halen en daarheen terug te brengen. Hij betaalde dit jaar tot wel 5 cnt per pond plukloon, zoo dat de kinderen, die vlug plukten, tot f. 1,75 per dag verdienden. Terwille van die bessenpluk krijgen de schoolkinderen dan 14 dagen landbouwverlof.
Er wordt tengevolge van den Bergsche Maas nog voortdurend waterbezwaar ondervonden. Er zijn nl. tegenstrijdige belangen: dezerzijds wenscht men dat aan de Peereboomsluis het water wordt afgemalen tot –0,39 A.P. Te Dussen vraagt men waterverversching; daarvoor wordt het water gedurende twee vloeigetijden achter elkaar ingelaten, maar dan komt het water tot –0,21 A.P. Met dat meerdere water 0,18 M blijft men dan in Meeuwen bezwaard. Er zijn thans plannen in studie, om ergens onder Wijk eene inlaatsluis te bouwen, en dat water langs de Biesheuvel enz. naar Dussen te leiden. Zou dat plan kunnen worden uitgevoerd, dan was men voorgoed geholpen; want dan kreeg Dussen versch water onafhankelijk van het stoomgemaal aan de Peereboomsluis, en kon dat gemaal de gronden, die thans met water bezwaard zijn, droog malen.
De bouwmaatschappij tot Stichting van arbeiderswoningen maakt nog steeds slechte zaken; er zijn nog slechts 6 woningen, die f. 1,- per week aan huur betalen. Van het kapitaal f. 5.000,- werd dit jaar 4% dividend uitgekeerd; er bleef echter geen geld over voor afschrijving.
Den 14 Augustus 1919 bezocht ik per auto vanuit Waalwijk de gemeenten De Werken, Almkerk en Meeuwen. Bij de Raadsverkiezing werden 2 leden uitgeworpen. De Raad bestaat thans uit 4 anti-revolutionairen en 3 vrijzinnigen; in den Raad merkt men daar niet veel van.
Ook hier groot gebrek aan woningen. Volgens B. en W. is het gebrek nog niet zo nijpend, dat thans reeds een ingrijpen van gemeentewege, met de daaruit voortvloeiende lasten gerechtvaardigd zou zijn. Het bouwen is erg duur; een arbeider wil beslist niet meer dan f. 100 betalen voor eene woning met een stuk land.
Het gemeentehuis is verplaatst naar eene andere woning, waarin men voor 10 jaren twee goede kamers gehuurd heeft; huurprijs f. 150. Hoewel er nog al muurkasten zijn, heeft men geen voldoende ruimte, om het oude gemeentearchief te bergen; dit staat nog steeds, in een kist verpakt, in den gemeentetoren. Men hoopt, dat Cleerdin te zijner tijd zooveel stukken als v.v.v. zal aanwijzen, dat er ruimte komt, om het oude archief te bergen.
Er is geen gemeentegeneesheer. Op initiatief van den burgemeester werd er eene afdeling van het Groene Kruis opgericht; daarvoor wordt jaarlijks, mét het gemeentelijk subsidie van f. 250 mede, f. 2.000 bijeengebracht. Eene pleegzuster van f. 1.200,- werd aangesteld; bovendien worden diverse verplegingsartikelen verschaft; waarschijnlijk zal des winters - gedurende de 4 wintermaanden - nog eene tweede verpleegster worden aangesteld.
Wethouder Van Buuren had een verhaal van een waterput met typhus baccillen; Brune - 5 jr. burgemeester - had daarvan nooit gehoord.
Veldwachter heeft een salaris van f. 250 + f. 50 duurtetoeslag! Wethouder Van Buuren vond iedere uitgave voor politie te veel; hij wilde heelemaal geen politie! Brune en Branderhorst zijn de groote propagandisten voor een locaalspoor langs Meeuwen, Eethen, Genderen.
Op 3 na zijn alle boeren eigen geërfd; gemiddeld is hun landbezit niet meer dan 5 H.A. De rest moeten ze bijhuren, gewoonlijk publiek, dus zeer duur; alleen de Heeren Pape uit Den Haag verlengen ondershands de huurcontracten van de verschillende pachters; de huren worden dan niet sterk opgedreven. Wethouder Van Buuren, die zelf ook land van hen in huur had, prees hen zeer.
Niettegenstaande er in Meeuwen buitengewoon veel fruitteelt gedreven wordt, wordt er geen tuinbouwonderwijs gegeven. Burgemeester Brune scheen thans beter opgewassen tegen zijn beide wethouders. De Heer Van Buuren is een arrogante, gierige boer.
Op mijn vraag deswege vernam ik tot mijne verrassing, dat men in Meeuwen zeer gaarne zou zien, dat Meeuwen, Heesbeen en Genderen vereenigd werden tot ééne gemeente. Burgemeester Brune gaf te kennen, dat hij er nooit over had durven spreken, omdat hij dacht, dat men er niets van zou willen weten; maar dat hij het zeer zou toejuichen, wanneer het er van kwam.
Het Capelsche veer, 1903 (
Straatbeeld van Meeuwen (
De Hervormde kerk te Meeuwen (
De Dorpsstraat in Meeuwen (
