De eerste Nederlandse piloten behaalden hun vliegbrevet in het buitenland. Maar in februari 1911 was het zo ver: op vliegveld Molenheide legden de eerste drie kandidaten hun examen af.
Die drie kandidaten waren Adriaan Mulder, Henri Bakker en de uit Duitsland afkomstige Joseph Maurer, die in Nederland beter bekend is als Jan van Bussel. Er was haast geboden, want de Fédération Aéronautique Internationale (FAI) ging per 15 februari 1911 zwaardere eisen aan het examen stellen.
Het examen
In het lestoestel van de Eerste Nederlandsche Vliegvereeniging (opgericht in 1910), een Blériot-XI, moesten zij een tweetal proeven afleggen. De beoordeling werd uitgevoerd door vier bocht-commissarissen en sport-commissaris jhr. G. Bosch van Drakestein van de Nederlandsche Vereeniging voor Luchtvaart. Die laatste legde jaren later in de krant De Locomotief uit wat het examen inhield:
Driemaal rond het terrein vliegen, waarbij het toestel buiten de vier palen moest blijven. De bocht-commissarissen letten daarop, Bosch van Drakenstein zelf lette op een juiste start en landing. Binnen 50 meter van de startlijn moest de Blériot tot stilstand zijn gekomen.
Een stijging naar 100 meter hoogte en dan met uitgeschakelde motor in glijvlucht landen.
Voor de vliegtuigen uit die tijd was het belangrijk dat er geen of weinig wind was. Met een windmolentje werd dat in de gaten gehouden.
De Blériot op Molenheide (bron: De Locomotief, 8 okt. 1935)
De vluchten van Adriaan Mulder
Adriaan Mulder (Schoonhoven, 29 juni 1880 - Breda, 14 oktober 1966), de ‘man met de zeven voornamen’, was als eerste aan de beurt. “Mulder’s medeleerlingen Bakker en Van Bussel, hielden het Blériotje bij zijn staart vast,” schrijft Bosch van Drakenstein, “ik sloeg de schroef aan (een gevaarlijk werkje, wat Slappie, een uit zijn krachten gegroeide Duitsche Dog, gemeenschappelijk eigendom van de drie vliegers, moest ondervinden, toen hij letterlijk door de schroef werd onthoofd), een oogenblik later klonk het: „los!” en, na een aanloopje en een paar sprongetjes gleed de Blériot gewillig de lucht in. (…) driemaal het terrein rond was voor dien tijd een heele prestatie. Van alles kon er nog gebeuren. De motor kon ophouden, wat toen een heel gewoon verschijnsel was; er kon een olie- of benzine-leiding lostrillen, wat al zoo vaak was geschied: er kon iets breken (…).” Maar de vlucht slaagde en ook de hoogtevlucht werd met succes voltooid.
Mulder was op 13 februari 1911 de eerste die in Nederland zijn brevet haalde. Nadien was hij o.m. werkzaam als instructeur, onder andere op op het vliegveld Ubbena-Zeijen (bij Vries). Hij heeft daar het door biljartfabrikant Emile de Schepper en monteur Hubert Hagens gebouwde toestel Helpman 1 ingevlogen. Een maand later heeft hij met dit toestel een vliegdemonstratie gegeven vanaf de paardenrenbaan Duindigt bij Wassenaar. Het toestel is daarbij ‘uit de lucht gevallen’ en volledig vernield. Mulder werd bewusteloos naar het ziekenhuis gebracht, waar hij negen weken moest blijven. Zo kwam een einde aan de plannen van Hagens en De Schepper. De Schepper zei de vliegerij vaarwel om zich weer te wijden aan de bouw van biljarts. Zonder instructeur raakte het Drentse vliegveld in verval.
De vluchten van Henri Bakker
Henri Bakker ('s-Hertogenbosch, 15 februari 1878 – Ede, 13 maart 1933) ging meteen na Mulder de lucht in. Ook hij volbracht beide proeven stipt volgens reglement, maar haalde een stunt uit. Bij zijn hoogtevlucht steeg hij niet naar 100, maar naar 200 meter! “(…) het was bepaald beangstigend en wij allen, die op den grond stonden, dachten niet anders of hij was nu toch werkelijk in een opwaartsche luchtstrooming terecht gekomen en wij maakten ons er zorg over hoe dat zou afloopen,” schrijft Bosch van Drakenstein. Maar ook Bakker haalde zijn brevet.
Henri Bakker gaf vliegdemonstraties en nam in de herfst van 1911 als dienstplichtig sergeant deel aan de grote legermanoeuvres, waarbij voor het eerst met vliegtuigen werd geëxperimenteerd. Hij bracht zijn eigen Blériot mee.
Tot tweemaal toe was Bakker betrokken bij de oprichting van een vliegschool. Maar die haalden het einde van het decennium niet. In Den Bosch kreeg hij een monument.
Monument voor Henri Bakker aan de Hekellaan in Den Bosch (foto: BHIC / Frans van de Pol, 2012)
De vluchten van Jan van Bussel
Jan van Bussel (eigenlijk: Joseph Maurer; Laar (Dld.) 27 mei 1884-?) was als derde aan de beurt. Maar hij vond dat het te hard was gaan waaien. Op de laatste dag dat de oude exameneisen golden waaide het nog steeds. Pas tegen de avond ging de wind liggen. Alleen werd het zicht toen ook al minder. “Eén ronde ging het nog juist, al scheerde de Blériot dan ook angstwekkend laag als een reuze nachtvogel over de heide,” aldus de examinator, “In de 2e ronde scheen het mis te loopen. Bij het uitkomen van de laatste bocht (…) dwaalde ook Van Bussel te ver naar buiten af. Hij stevende recht op de boomtoppen en op den hangar af. Vlug ontstak ik eenige lucifers om hem den weg te wijzen. Hij begreep het sein onmiddellijk en zette koers naar mij. Ik verwachtte, dat hij zijn poging nu wel zou staken, maar de Rotterdammer vloog door, dank zij het feit, dat ook de getuigen op de vier uithoeken den hacheliiken toestand, waarin de vlieger verkeerde, hadden begrepen en, de een na den ander, nog juist bijtijds, vuurtjes maakten. Van Bussel vloog de 2e en 3e ronde eenvoudig rond de vier vuurtjes en landde bij het grootere vijfde, dat, met behulp van wat poetskatoen en een scheut benzine, bij het eindpunt was aangestoken. Een fraaie landing was het niet; het onderstel kreeg het zwaar te verantwoorden, maar het bezweek niet en Van Bussel stond, precies nagemeten, op 48 1/2 meter van de finish stil.” Ook Van Bussel slaagde. Op 8 mei ontving hij zijn brevet.
Jan van Bussel bij de Blériot van de RVV (Stadsarchief Rotterdam fotonummer P-006415)
Jan van Bussel vloog voor de N.V. Rotterdamsche Vliegvereeniging. Hij gaf o.a. een vliegdemonstratie op de Woensdrechtse Heide. En in het najaar nam hij met de Blériot van zijn werkgever ook deel aan de legermanoeuvres. Kort daarna ging de RVV failliet.
Bronnen
Thijs Postma, Wim Schoenmaker, Aviateurs van het eerste uur. De Nederlandse luchtvaart tot de Eerste Wereldoorlog, Weesp 1984
Jhr. G. Bosch Van Drakestein, Hoe Men Vroeger het Vliegbrevet Haalde, in De Locomotief van 8 oktober 1935
J.C. de Vet, Honderd jaar vliegveld Gilze-Rijen, in: De Mulder 31 (2010) nr. 114
Paul Huismans, 'Oorlogstoestand' ingetreden. De grote legermanoeuvres van 1911’, in: De Drie Steden. Regionaal-historisch tijdschrift voor het Rivierenland 25 (2004) nr. 2
Adriaan Mulder overleed in 1966. Naar aanleiding van zijn heengaan stond deze leuke anekdote in De Telegraaf.
Met de in het artikel genoemde dokter wordt dokter Bossers bedoeld, die actief was in de Eerste Nederlandsche Vliegvereeniging.
Marilou Nillesen
bhiczei op 15 april 2022 om 15:46
