Een verdwenen herberg of tapperij nabij de Heimolen aan de weg van Bergen op Zoom naar Huijbergen

Aanleiding van verhaal

Wat snuffelende in de geschiedenis van de heerlijkheid, later gemeente Borgvliet en Zuidgeest loop ik bij de Volkstelling 1850 op Borgvliet aan tegen Susanna Belde, van beroep tapster, en haar man Augustinus Willemse, beroep arbeider. Volgens de volkstelling tien jaar eerder, dus 1840, is Augustinus tapper van beroep en Susanna zonder beroep.

Huis inderdaad vernield door brand

Dat er een fatale brand is in 1928 leert een uitgebreid artikel in Dagblad van Noord-Brabant op zaterdag 10 maart 1928. Een dokter uit Bergen op Zoom is op het moment van de brand met zijn auto op Nieuw-Borgvliet. Hij verleent de brandweer - uitrukkende vanuit het brandspuithuis in de dorpskern - “spontaan assistentie door de spuit achter zijn auto op sleeptouw te nemen. Echter in het losse zand der Huybergschebaan wilde het met deze moderne trekkracht niet best vlotten en werd het paard als trekkracht in zijn rechten hersteld.” Het huis en huisraad met aanpalende schuur met oude auto, motorrijwiel en rijtuig gaan in vlammen op. Een schuurtje achter het huis blijft behouden.

Ligging van het huis

Het huis komt reeds voor op een kaart van heerlijkheid Borgvliet van landmeter H. Adan van 1751. Het huis ligt 4e hoek nummer 40, op bijstaande tekeningen nummer 1. Verder op de tekeningen: 2. is de Baan van Bergen op Zoom naar Huijbergen, nu Huijbergsebaan, 3. de Molenbeek, 4. de Heimolen en 5. huidige Molenzichtweg.

Eigenaren van het onroerend goed

Bij akte, verleden voor notaris Vergroesen te Bergen op Zoom op 6 januari 1827 verkopen Johannes Luyks en Anna Luyks, particulieren, “eene Huizinge, Schuurtje en Erve omtrent 14 roeden en 58 ellen, belendend oost en noord de erven van de weduwe Van Mattemburg, west de weg naar de Heimolen en zuid de erven Luijks het huis gemerkt no. 13” aan Augustinus Willemse, arbeider.

Artikel 1545 in de kadastrale legger op naam van Augustinus Willemse geeft slechts 6 roeden en 70 ellen aan. Mogelijk is er tussentijds nog een verkoop geweest.

Johannes en Anna Luijks hebben de opstallen op 7 oktober 1803 gekocht. In de bevestigingsakte van het bestuur van toen de gemeente Borgvliet op 23 oktober 1803 staat duidelijk dat ze alleen “huyse en schuurtje” kopen. In de kantlijn van de akte wordt vermeld zonder ondergrond.

In het kadaster gemeente Bergen op Zoom vermeldt in artikel 114a als eigenaar van de grond Petrus Joseph Cuypers, burgemeester van Bergen op Zoom, en als vruchtgebruiker van de opstand Jan Luyks, arbeider te Bergen op Zoom. De kadastrale aanduiding is sectie E, nummer 165.

Suzanna Belde overlijdt 21 september 1855. De erven, kinderen van Suzanna Belde, verkopen op 11 april 1959 hun erfdeel “huisje, tuin en erf gelegen bij Den Heimolen, sectie E nommer 165, groot 6 roeden en 70 ellen” aan hun broer Johannes. Vader Augustinus verkoopt ook zijn 1/10 deel aan Johannes.

Uit artikel 2714 van de kadastrale legger met eigenaar Johannes en mede-eigenaar familie van hem blijkt het onroerend goed later te bestaan uit huis, erf, stal en bakhuis.

Na overlijden van de echtgenote van Johannes op 6 april 1905 wordt het onroerend goed verkocht op 23 december 1906 als huis, schuur en erf. Koper is koopman Petrus Besters en volgens artikel 4951 omvat perceel E 165 eerst huis, erf en bakhuis, later huis, erf en huis en nog later huis en erf.

Twee huizen zou mogelijk kunnen betekenen, dat Johannes daar blijft wonen, want hij wordt pas op 4 september 1912 als grootvader ingeschreven bij het gezin van Alphons Vleghels, klompenmaker aan de Parallelweg te Bergen op Zoom.

Begin jaren 1930 wordt boswachter Frans Schepers eigenaar. Frans is de vader van Jo, die mij bevestigt dat daar eerder een herberg was.

Het kadaster maakt geen melding van tapperij of herberg of het beroep tapper of herbergier. Maar ja, in die tijd was dat nog al eens een bezigheid voor vergroting van andere inkomsten.

Voordat Augustinus Willemse koopt in 1827

Volgens een lijst met huizen op 17 augustus 1807 woont er op Borgvliet huisnummer 8 een landman, tevens herbergier C. Moors en op een oudere huizenlijst van ca 1798 en jaren 1801 of 1802 een Jan Luijks. Zoals al vermeld koopt in oktober 1803 Jan Luijks het huis dat later Augustinus Willemse koopt. In 1812 staat op Borgvliet, nummer 8, ingeschreven Francois Konings, aubergiste ofwel herbergier; bij hem woont in Susanne Belde, een stiefdochter en de latere echtgenote van Augustinus Willemse. Op nummer 11 woont Jan Luiks en op 15 woont arbeider Jan Lasou. Op de wijklijst K, Buitenpoorterij, gedeelte Borgvliet, gedateerd 12 juli 1815 vermeldt op nummer 8 Franssus Koning, kastelijn, op nummer 15 arbeider Jan Lasou met als eigenaar van het huis - of eigenlijk ondergrond - de heer Kuyper. Augustinus Willemse, arbeider, doet op 8 mei 1818 met Severinus Belde, broer van Susanne, inmiddels de echtgenote van Augustinus, aangifte van het overlijden van Franciscus Konings, dan arbeider, wonende Buitenpoorterij, wijk K, nummer 8. Mogelijk hebben Augustinus en Suzanna dan al geproefd van het kasteleinsvak.

Na de koop in 1827

Volgens de Volkstelling van 1830 woont het echtpaar Augustinus Willemse en Suzanna Belde op Borgvliet in huis no. 13. Lasou staat nog op huisnummer 15. Zoals reeds gemeld kopen Augustinus en Suzanne in 1827. Bij aangifte van het overlijden van een kind in de Poorterij op 20 oktober 1834 zijn Augustinus Willemse en Suzanna Catharina Belde arbeidslieden.

Melding van een tapster, tapper en herbergier

Bij de Volkstelling van 1840 is Augustinus tapper en Suzanna zonder beroep en zij wonen in huis no. 15 op Borgvliet. Bij huwelijk van een zoon op 2 juli 1846 zijn Augustinus en Suzanne weer arbeidslieden. In 1850 is er weer een volkstelling dan is Augustinus arbeider en Suzanna tapster. Bij het huwelijk van dochter Anna op 28 juli 1853 is Augustinus herbergier. Een dochter huwt dan met Petrus Elst, herbergier te Wouw.

Een zoon is molenaar

Op 18 april 1854 wordt het echtpaar vermeld als bouwlieden in de de huwelijksakte van zoon Augustinus. Deze zoon woont in Huijbergen en is van beroep molenaar. Heeft hij het vak op de nabijgelegen “De Heimolen” geleerd?                                                                                                                                                

Vervolg melding van een tapster, tapper en herbergier

In het Bevolkingsregister 1850-1860, deel 10, wijk K heeft Augustinus als beroep arbeider en zijn vrouw is tapster. Bij overlijden van Suzanne op 21 september 1855 staat bij Augustinus geen beroep of niet zonder beroep en aangever zoon Johannes is landbouwer. In de huwelijksakte van een kind op 1 juli 1858 wordt als beroep van Augustinus herbergier vermeld. Op 17 februari 1859 huwt zoon Johannes als herbergier en vader Augustinus is dan arbeider. Bij geboorte van kind in 1861 en op 30 maart 1862 en bij overlijden van een kind op 2 december 1866 is Johannes herbergier, op een overlijdensaangifte op 7 maart 1867 is hij arbeider. Bij zijn overlijden op 19 januari 1868 is Augustinus, evenals zijn zoon Johannes die aaangifte doet, arbeider. In het Bevolkingsregister 1860-1880 staat als beroep van Johannes genoteerd tapper. Dat Johannes op en bij de nog bestaande Heimolen woont blijkt uit  de lijst van gebouwen in wijk K (Poorterij en Borgvliet), opgemaakt in verband met de toekenning van nieuwe huisnummers in november 1865. De herberg is nummer 15 en de Heimolen nummer 19.

Volgens het Bevolkingsregister 1880-1900 en 1900-1920 is Johannes arbeider. Maar ook het beroep landbouwer komt voor in akten en op 28 januari 1887 is hij bij het opmaken van zijn testament boschwachter. In een huwelijksakte van 14 april 1887 is Johannes weer arbeider en zijn echtgenote zonder beroep.

Een openbare verkoop van gewassen vindt plaats op 30 juni 1891 ten huize van Johannes Willemse. Niet duidelijk is of er dan sprake is van een herberg, maar dit kan lichtelijk worden aangenomen, want 13 jaar later is er nog wel sprake van een herberg.

Ook verkoper van groen

Johannes Willemse doet ook in andere zaken om aan de kost te komen. Dit blijkt uit de Zierikzeesche Nieuwsbode op 28 maart en 2 april 1874.

In 1904 en 1905 nog steeds een herberg

Op 1 juni 1904 verzoekt eigenaar, herbergier Johannes Willemse openbare verkoop van zijn onroerend goed. De verkoper Johannes Willemse, landbouwer, verscheen voor de notaris ter herberge van J. Willemse. De verkoop betreft huis, schuur en erf ter plaatse sectie E, no. 165. Op 8 juni 1904 besluit de verkoper na inzet maar geen verhoging de goederen op te houden.                                                 

Op 9 juni 1904 is er een openbare verkoop van roerende goederen. De akte spreekt dan over “ten huize van den eigenaar Johannes Willemse, herbergier aan de Heimolen”.

De echtgenote van Johannes Willemse, Anna Schuurbiers, overlijdt op 6 april 1905.

Ook op 8 juli 1905 houdt notaris Van Gruting een openbare verkoping van veldvruchten en hooigras ten herberge van J. Willemse, onder den Heimolen te Bergen op Zoom op verzoek van Johannes Willemse, herbergier.

Einde van de herberg

Bij akte van notaris W.J. van Gruting op 23 december 1906 wordt huis, schuur en erf verkocht door landbouwer Johannes Willemse en andere erfgenamen. Zo het einde van de herberg al eerder kan zijn door de invoering van de Drankwet 1905 zal dit het einde van de herberg zijn. Een herberg of koffiehuis op die locatie komt niet voor in het drankvergunningenboek van Henk Franken. In die periode is Johannes van Veldhoven een tweetal kilometer richting stad met een koffiehuis aan de Huijbergsebaan gestart.

In het Wijkregister ca. 1915-1920 op straatnaam, opgave van huisnummer, gebouw en naam bewoner, wordt het pand als woonhuis geduid. 

Lees ook

Twee herbergiers met 2e graads familieband op Borgvliet