Eerder schreef Chris Caanen een serie artikelen over de Lithse artsen die tussen 1880 en 1908 de zogenaamde doodsbriefjes opstelden. In deze serie doet hij verslag van een onderzoek naar de 19e eeuwse geneeskundigen die hen voorgingen.
1 Inleiding
In mijn artikelenserie De 'doodsbriefjes' van Lith heb ik geschreven over de geneesheren die deze briefjes opstelden. In de Maaskroniek nr. 94 heeft Ben van Dijk in 'Lucas Bokstart, dokter en bestuurder in Lith' aandacht besteed aan deze geneesheer en burgemeester. Hij noemt in zijn artikel ook de geneesheer Goltfus en een tweetal chirurgijnen, die als 18-eeuws aangemerkt kunnen worden. Het doel van dit artikel is nadere informatie over deze personen te geven en ook op zoek te gaan naar de geneesheren die werkzaam waren in Lith tot het moment dat het eerste bewaarde 'doodsbriefje geschreven werd. Verder zal ik ook kort aandacht besteden aan een in Lith werkzame vroedvrouw.
2 De chirurgijnen
Over de chirurgijn Willem Sins heb ik weinig gevonden. Hij wordt op 9 juni 1785 Nederdduits Hervormd in Lith begraven, onder vermelding van 'Mr chirurgijn en schepen van Lith', er staan ook bedragen bij voor de geleverde diensten,
Begraven Willems Sins
Over de chrirurgijn Francois Ulijn is meer bekend. Hij werd op 24 november 1724 gedoopt in het Duitse Mildenberg. In een aantal aktes staat een nadere geografische aanduiding over Mildenberg, maar uit geen enkele daarvan valt op te maken waar die plaats precies lag. Hij overleed in Lith op 12 maart 1813 op de gezegende leeftijd van 89 jaar. Op 19 april 1755 trouwde hij (voor de wet) in Den Bosch met de uit die stad afkomstige Allegonda van Susteren. Op 5 mei werd het huwelijk aangemeld bij de schepenbank van Lith en daar trouwden ze RK. De pastoor schreef evenwel niet Allegonda maar Barbara van Susteren. Bij de schepenbank wordt ook vermeld dat hij weduwnaar was van Barbara van Empel, gedoopt op 20 september 1731 in Oss. Met haar was hij op 9 oktober 1752 in Grave in ondertrouw gegaan. Er staat bijgeschreven 'met attestatie naar Den Bosch gegaan, 29 oktober 1752'. Dit zal dan wel voor Barbara gegolden hebben, want Franciscus was 'chirurgein onder het Regiment van de Lt. Gen. Den Vie in guernisoen te 's-Hertogenbosch'. Er staat abusievelijk dat hij in (het Zeeuwse) Middelburg geboren zou zijn. We krijgen hierdoor wel een idee hoe hij uiteindelijk vanuit Duitsland in Lith is beland.
Huwelijk Francis Ulijn met Barbara van Empel
Ten tijde van het huwelijk met Allegonda van Susteren woonde hij al in Lith. Allegonda van Susteren overleed en werd op 21 februari 1795 begraven. Op 2 juli 1796 ging hij voor de schepenbank Lith in ondertrouw met Maria de Lommer uit Dreumel, waar ze gedoopt werd op 9 maart 1747. Op 13 juli trouwden ze. De pastoor 'verlatijnst' de naam 'de Lommer' in 'de Lumbrim', hetgeen een voorbeeld is van potjeslatijn, want het Latijnse woord voor 'lommer' (schaduw) is 'umbra'. Maria overleed op 23 maart 1830.
In de Volkstelling van 1810 staat: Francois Ulijn, 86 jaar, 'chirurgien vivant de son métier' (chirurgijn, levend van zijn beroep). Toen was er zelfs voor een 86-jarige geen pensioen.
Inschrijving Francois Ulijn in het bevolkingsregister
Francois Ulijn, 'chirurgien vivant de son métier''
3 Johanna Frederica Kalifsvel, vroedvrouw
Zij komt voor als 'vroedvrouw' in zowel het Bevolkingsregister (BR) van 1839 als dat van 1840. Ze was toen 61 jaar en werd geboren in 's-Hertogenbosch. In het BR 1840 staat dat ze vertrokken is naar Frankrijk. Ze woonde op het adres Heuvelwijk 237. Nadere informatie ontbreekt.
Johanna Frederica Kalifsvel, vroedvrouw
4 Adrianus Carolus Josephus Goltfus 1748-1817
Hij was zoon van Guillelmus Paschalius en Elisabetha Wellens en werd gedoopt in Eindhoven op 28 oktober 1748. In het BR van 1810 staat: Adrien Charles Joseph Goltfus, 63 jaar, 'medicin ayant de la fortune et vivant à son aise' (dokter, heeft fortuin en leeft op zijn gemak). Hij is getrouwd met de 10 jaar jongere Johanna Cornelia van Mensel. Volgens het BR werd zij geboren in Megen, in haar overlijdensaangifte van 17 juli 1822 staat Eindhoven. Dit is waarschijnlijk een vergissing, haar man werd in Eindhoven geboren. Onder het stel wordt ook een 22-jarige 'servante' Johanna van Rijn, geboren in Oijen, vermeld. Ik vermoed dat zij het dienstmeisje van het rentenierende paar was.
Adrianus Carolus Josephus en Johanna Cornelia zijn getrouwd in Megen op 12 februari 1787. Adrianus Carolus Josephus wordt dan aangeduid als 'medicinae doctor', maar woonde nog in Eindhoven. Hij is dus pas na die datum naar Lith gekomen. Op 7 februari 1817 overlijdt hij daar. Na het overlijden van zijn weduwe krijgen we nog een fraaie inkijk in huize Goltfus, want op 20 en 21 augustus 1822 gaat de inboedel onder de hamer. De tekst van de aankondiging, die op 17 augustus in Oprechte Haarlemsche Courant verscheen, spreekt voor zich.
Aankondiging verkoop inboedel Goltfus-van Mensel
Op 10 en 24 september is het huis, welhaast zeker aan de Dijk, aan de beurt.
Aankondiging verkoop huis Goltfus-van Mensel
Lucas Bokstart was in 1795 ook al in Lith en overleed in 1840. Beide geneesheren hebben dus een groot aantal jaren naast elkaar in Lith, tot 1817, praktijk gehouden.
Dit is het eerste deel van het artikel over de 19e eeuwse geneesheren in Lith.
Interessant verhaal, Chris. Intrigerend ook! Want waarom zou Johanna Frederica Kalifsvel, de vroedvrouw, naar Frankrijk zijn vertrokken? Mooi, zulke verhalen die je nieuwsgierigheid prikkelen!
Wijnand Sins
zei op 20 april 2022 om 17:53
Ik wil graag reageren op het verhaal van Willem Sins waarvan weinig bekend was.
Hij is geboren op 20-10-1700 te Made en Drimmelen. Huwde op 7-12-1738 in Tiel met Beleke Beumer uit Tiel. Hij werkte in Amsterdam en kreeg daar 5 zonen en 1 dochter. Beleke overleed in 1781. Waarschijnlijk is hij kort daarna vertrokken naar Lith als Mr Chirurgijn en werd Schepen van Lith.
Wie daar meer over weet zou het wellicht met mij willen delen.
Chris Caanen
zei op 16 januari 2024 om 19:54
Beste Marilou en Wijnand, ik zie jullie reacties nu pas. Ik meen dat ik vroeger een mail kreeg als er een reactie was. Marilou, bedankt voor het compliment en Wijnand voor de aanvullende informatie. Gezien je achternaam neem ik aan dat je familie bent.
